प्रकृति भगवान् हो भन्ने कुरा विश्वले मानेकै कुरा हो । नयाँ–नयाँ प्रविधि र विज्ञानका आविष्कारले जतिसुकै खोज गरेको भए तापनि प्रकृतिलाई उछिन्न सकेको अवस्था छैन । सर्वश्रेष्ठ जीवहरु उत्पत्ति गर्ने प्रकृति सर्वश्रेष्ठमान् छ । प्रकृतिमा अनगिन्ती, अनौठा र अकल्पनीय वस्तुहरु छन् । मान्छेले यसको गहिराइमा खोजी गर्न सकेको छैन । यसरी नयाँ–नयाँ खोजमा जाँदाजाँदै अन्त्यमा मान्छे प्रकृतिकै शरणमा फर्कने गरेको भेटिन्छ । मान्छेले खोज्दाखोज्दै कहीँ केही पाउन नसकेपछि ऊ प्रकृतिमै फर्कन बाध्य हुने गरेको छ । नयाँ–नयाँ आविष्कारहरु क्षणिकका लागि मात्र देखिएको छ । नयाँ कुराको खोजीमा भौँतारिएका धेरै मान्छेको कथा सुनेका छौं, देखेका छौं । यही प्रसंगमा मान्छेहरु कसरी प्रकृतिको शरणमा आइपुग्छन् भन्ने कुरामा एकजना विद्वान् व्यक्तित्व डा. शिवनाथ डोगरेको बारेमा यथार्थपरक कथा यहाँ बताउन चाहन्छु । जो हामी प्रायका परिचित व्यक्तित्व हुनुहुन्छ ।
उहाँ सन् १८८० फेब्रुअरी १० मा काशी कुशीनगरको ब्राह्मण परिवारमा जन्मनुभएको हो । उहाँ पण्डित मोतीलाल नेहरुका खलक हुुनुहुन्छ । श्रीनगरको कलेजबाट इन्टरमेडियट पास गरेपछि उहाँले कलकत्ताको ट्रपिकल मेडिकल कलेजबाट एमबीबीएस गर्नुभयो । त्यसपछि बेलायतको लन्डन विश्वविद्यालयमा अध्ययन गरी ‘सर्जन’ उपाधि प्राप्त गर्नुभएको थियो । उहाँ बेलायतमा अध्ययनका लागि जाँदा पानीजहाजमा ३१ दिन लागेको थियो ।
सर्जन भएपछि बेलायतबाट फर्केर उहाँ जम्बु मिलिटरी अस्पतालमा बिरामीहरुको उपचारमा संलग्न हुनुभयो । त्यहाँ काम गरेको एक वर्षपछिको कुरा हो, उहाँले अन्य डाक्टरहरुको टोलीसँग मिलेर एकजना मारबाडी बिरामीको अपरेसन गर्नुभयो । ती मारबाडीको उपचारका क्रममा ६ दिनसम्म होस नफिरेपछि शहरमा कोलाहल मच्चिन थाल्यो । अस्पतालमा हमला हुने सम्भावनासमेत बढ्यो । बिरामी नबाँच्ने सम्भावना अधिक हुन थाल्यो । त्यस बेला एक संन्यासीले ती बिरामीलाई भेट्न पाऊँ भनी आग्रह गरेछन् । उनलाई भेट्न दिइएछ । बिरामीको अगाडि पुगेर संन्यासीले झोलाबाट एउटा जाइफलजस्तो वस्तु झिकेछन् । एक चम्चा पानी मागेर आफ्नै हत्केलामा त्यो वस्तु घोटेछन् । त्यसपछि बेहोस बिरामीको मुख च्यातेर आफ्नै हातले त्यो घोटेको लेप खुवाइदिएछन् । त्यसपछि त दुई मिनेटमै ती बिरामीको होस फिरेछ । होस आएपछि बिरामीलाई आशिर्वाद दिएर ती संन्यासी त्यहाँबाट हिँडेछन् ।
यो सब कुरालाई सर्जन डा. शिवनाथले नियालिरहेका थिए । ती संन्यासीले कुन औषधि प्रयोग गरेका होलान् भनी उनको मनमा धेरै कुरा खेल्न थाले । यस घटनाले ‘आधुनिक चिकित्साको ज्ञानभन्दा हिमाली भेगमा प्राप्त हुने जडीबुटीमा धेरै सक्तिशाली ऊर्जा हुन्छ’ भन्ने उनलाई लागेछ । त्यसपछि उनलाई वैराग्य उत्पन्न भयो । यही घटनाले गर्दा उनले आध्यात्मिक संसारतिर जीवनलाई मोड्ने इच्छा गरेछन् ।
त्यसपछि ती विद्वान् डाक्टरले योगीकै मार्गमा लाग्ने अठोट गरी कास्मिरको मण्डनपुर दशनामी अखण्डबाट संन्यास ग्रहण गरेछन् । साथै धेरै मेहनत गरी प्राप्त गरेको आधुनिक चिकित्सा विज्ञान र पेसालाई छोडेर उनले काशीको दक्षिणमूर्ति मठमा रही पूर्वीय दर्शनका उपनिषद्हरु अध्ययन गर्न थालेछन् ।
त्यसपछि संन्यास नाम– श्री १००८ स्वामी परमहंस परिव्राजकाचार्य योगीराज श्रोत्रीय ब्रह्मनिष्ठ पूर्वीय ज्ञान र पश्चिमी विज्ञानका निष्णात महात्मा सच्चिदानन्द सरस्वतीका रुपमा साक्षात हुन पुग्नुभयो । उहाँ नै पछि खप्तड बाबाका नामले सुप्रसिद्ध हुन पुग्नुभयो ।
भारतको विभिन्न स्थानमा धेरै वर्ष बिताएपछि हरिद्वारबाट श्यामचेतन बाबा, गिरिवान् उहाँ स्वयम्, आत्मानन्द, श्यामानन्द, कृष्णानन्द, गोविदानन्द गरी ६ जनाको समूहमा पुण्य तपोभूमिको खोजीमा वि।सं। १९८६ मा नेपालका लागि प्रस्थान गर्नुभयो । श्यामचेतन बाबाले काठमाडौंको पशुपति क्षेत्रनजिक रहेको बासुकी आश्रमलाई आफ्नो आश्रमस्थल बनाउनुभयो । बाबाले नेपालको ८७ ठाउँको पहाड र हिमालको यात्रा गर्नुभयो । र, बाबा नेपालका विभिन्न स्थानमा बस्नुभयो । काठमाडौंको थापाथलीमा ६ वर्ष, मैतीदेवीमा २ वर्ष, बालाजु विष्णुमती, इलामको पशुपति, दोलखाको कालिन्चोक, स्वर्गद्वारी, मुसीकोट, चन्दननाथ आदि ठाउँमा अस्थायी बसोबास गर्नुभयो । अन्त्यमा बझाङ जिल्लाको खप्तड क्षेत्र जहाँबाट त्रेतायुगमा पाँच पाण्डवहरु पछि लागेर आएको एउटा कुकुरलाई समेत लिएर स्वर्ग गएका थिए भनिन्छ । त्यहाँ पुगेर बाबा स्थायीरुपमा बसोबास गर्नुभयो ।
६ महिना हिउँ पर्ने, मानव बस्ती र कुनै पनि भौतिक पूर्वाधार नभएको ठाउँमा बस्न अत्यन्तै कष्टपूर्ण थियो । तत्कालीन बझाङ्गी राजा रामचन्द्रबहादुर सिंह र त्यहाँका जनताले सहयोग गर्ने बचन दिए । बाबाले छान्नुभएको खप्तड उपत्यकाको घोडादाउन्नानजिकै कुटी बनाइयो । गोठालाहरुले बनाइदिएका ढुंगाले छाएको सो कुटी ३२ हात लम्बाइ र १५ हात चौडाइ थियो । भारतको कुशीनगरको ब्राह्मण परिवारमा जन्मनुभएका डा। शिवनाथ डोगरे यसरी नेपालको बझाङ जिल्लाको खप्तडमा ५० वर्ष बिताउनुभै विशिष्ट संन्यासी खप्तड बाबाको नामले चिनिनुहुन्छ ।
जतिसुकै चिसो भए पनि बाबा त्यहाँ बस्नुहुन्थ्यो । जनावर र मान्छेलाई समान व्यवहार गर्ने बाबा विभिन्न साधना र खोजमा तल्लीन हुनुभयो । बाबाको स्याहारमा खटिएका तत्कालीन दारुगाउँका मुखिया जिते दारुले बाबाको कुटीतिर एउटा बाघ गएको हल्ला सुने । बाघले बाबालाई आक्रमण गर्न सक्ने आशंका गरी मुखिया जितेदारु हिउँले भरिएको कुटीतिर लागे र सोधखोज गरे । उनले त्यहाँ एउटा घटना थाहा पाए– एउटा बाघको खुट्टामा काँडा बिजेपछि बाबाको कुटीमा आएछ । बाबाले त्यस बाघको खुट्टाको काँडा झिकेर औषधि लगाइदिएपछि बाघ नियमित रुपमा दैनिक बाबाको कुटीमा आउन थालेको रहेछ । बाघको घाउ निको भएपछि पनि बेलाबेलामा सो बाघ बाबाको कुटीमा आउने गरेको रहेछ ।
खप्तड बाबा (वि.सं. १९३७–२०५३) ख्यातिप्राप्त अध्यात्मिक गुरु तथा विचारक हुनुहुन्थ्यो । सुदूरपश्चिमको बझाङ जिल्लाको खप्तडमा ५० वर्ष बिताउनुभएका खप्तड बाबा संन्यास लिनुअघिसम्म चिकित्सकीय पेसामा हुनुहुन्थ्यो । विज्ञान, चेतना र विचार दिन सक्ने डा। शिवनाथ डोगरे अहिले १००८ सच्चिदानन्द सरस्वती
(खप्तड बाबा) को नामले चिनिनुभयो । बाबाले जडीबुटीहरुको खोज गरी विभिन्न औषधिहरु बनाउनुभई विभिन्न रोग निको बनाउनुथ्यो । बेलाबेलामा उहाँ हरिद्वार र काठमाडौंमा पनि जाने गर्नुहुन्थ्यो । काठमाडौं आउनुहुँदा आफ्ना मित्र श्यामचेतन बाबा र शिवपुरी बाबासँग बस्ने गर्नुहुन्थ्यो । यसरी जीवन ज्ञानका बारेमा सचेतना दिनुहुँदै ११६ वर्षको उमेरमा उपचारका लागि हेलिकोप्टरबाट काठमाडौं ल्याउँदाल्याउँदै बाटोमै देहान्त हुनुभएको थियो । एकान्त र शान्त चिन्तन उहाँको जीवनशैलीको पर्याय थियो । अर्को समानता र अनुकम्पा पनि उहाँको विशेषता थियो ।
खप्तड बाबा यस युगको एउटा असाधारण तपस्वी, अद्वितीय संन्यासी, ज्ञानवान्, समाजसेवी, परोपकारी, मधुरवाणी र ओजस्वी अनुहार भएका महान् व्यक्तित्व हुनुहुन्थ्यो । ज–जसले उहाँको दर्शन पाए, उनीहरुले सत्सङ्ग गर्ने, सानिध्यता पाउने, गुरु बनाउने र उपदेश सुन्ने सौभाग्य पाउँथे । उहाँले मानव जीवनलाई शान्त, सुखी बनाउन विचारलाई नियन्त्रण गर्नुपर्नेमा जोड दिनुभएको थियो । विचार नै सुख र दुःखको स्रोत हो भन्दै उहाँले यसमा रुपरङ्ग र प्रभावलाई विचार विज्ञानको संज्ञा दिनुभएको थियो । खप्तड बाबाले विचार विज्ञान, स्वास्थ्य विज्ञान, धर्म विज्ञान, योग विज्ञान, वेदान्त विज्ञानजस्ता झन्डै डेढ दर्जन पुस्तक लेख्नुभएको छ ।
खप्तड बाबाको दृष्टिमा पश्चिमी मुलुकको शिक्षाले हाम्रो संस्कृति र संस्कारमा विभाजित गरिदिएको छ । शिक्षित वर्गमै नास्तिकता झनै बढ्दै गएको देख्नुहुन्थ्यो बाबा । मान्छेले सुख के हो भन्ने बुझेका छैनन्, साधन बटुल्ने कुरामा ध्यान दिन थालेको बाबा बताउनुहुुन्थ्यो ।
विश्वमै सुख छैन तर आशक्तिलाई छोड्न कोही पनि तयार हुँदैनन् । मान्छेको चाहना मृगको जस्तै हो, मृगमरीचिकातिर सधैँ दौडिरहन्छन् । अनि तिर्खाले आकुलव्याकुल हुँदै छट्पटाउँदै मृत्युवरण गर्छन् । यसरी खोज्दा नपाउने ठाउँमा सुख खोज्दै तड्पेका मान्छेलाई खप्तड बाबाले ‘पर्ख, त्यहाँ होइन, यहाँ खोज’ भनी धर्म–विज्ञान लेख्नुभएको छ ।
खप्तड बाबाका मन छुने भनाइहरु :
- मान्छेहरु खान नपाए खानेकुरा खोज्छन् । खान पाएपछि धनसम्पत्ति र सुखसयल खोज्छन् । धनसम्पत्ति र सुखसयल पाएपछि अझै उनीहरुलाई पुग्दैन, अर्को नयाँ कुराको खोजीमा हिँड्छन् । यसरी मान्छेहरु ऐश्वर्यको खोजीमा हिँडेका हुन्छन् । भनाइको तात्पर्य यो हो कि, मान्छेहरु एकपछि अर्को कुराको प्राप्ति गर्न खोज्छन् । तैपनि उनीहरुको तृष्णा मेटिएको हुँदैन । र, शान्ति प्राप्त पनि हुँदैन ।
- कल्पना शक्ति र कल्पना आत्मा शक्तिले भरिएको छ । तैपनि, जतिसुकै कडा परिस्थिति भए पनि आफ्नो जिवनको उन्नतीको कल्पना गर्नुपर्छ ।
- मान्छेले जे चाहेको छ, जे कुरा पाउनका लागि लामो समयदेखि चिन्तन गरिरहेको हुन्छ, त्यो कुरा अवश्य प्राप्त हुन्छ । यस कुरामा सन्देह गर्नु बेकार छ ।
- आजकल मान्छेहरुमा मलीनता छाएको छ कि, त्यसैमा राग, द्वेष, मल, विक्षेप झनै थपिएको छ । जति शुभेच्छा चाहिने थियो त्यति नभएकोले मान्छे त्यसबाट टाढा हुनेछ । यसैले मान्छेहरुले आफ्नो शुभेच्छाद्वारा मन शुद्ध गर्नु उचित हुनेछ । बद्री मास्के/ न्युजअफ नेपाल ।